نفت به عنوان یک ماده حیاتی در کشورهای در حال توسعه ای چون ایران از جایگاه استراتژیک برخوردار است. ورود نفت به عرصه زندگی سیاسی و اجتماعی ایرانیان آثار و پیامدهای متفاوت به همراه داشته است. این تحقیق به بررسی رابطه نفت و توسعه سیاسی در ایران با رویکرد دولت «رانتیر» پرداخته است. دولت رانتیر از نظریه نوفایده گرایی بهره فراوان برده است. نوفایده گرایان به دولت نگرش منفی دارند. برپایه این نگرش اساس اقدامات دولت تبادل میان زمامداران و هواداران است. در این جا زمامدار یا باید منافع را به طور مستقیم میان هواداران توزیع کند یا با استفاده از قدرت قانون گذاری کارکرد بازار را محدود و برای نورچشمی ها رانت ایجاد کند. در چهارچوب این قرارداد نیروهای اجتماعی به خاطر کسب مزایایی که دولت به صورت میانجی به آن ها داده از درگیر شدن در سیاست پرهیز می نمایند. با این حال این تحقیق نشان می دهد که نفت از ابزارهای قدرت دولت مطلقه در ایران بوده و نقش مهمی در توسعه نیافتگی سیاسی ایران داشته است.

موانع و چالش های تأثیرگذار بر پیشروی توسعۀ سیاسی کشور مسلمان عراق و مقاومت هایی که برای حفظ شرایط گذشته شده است عوامل گوناگونی دارد. در این پژوهش به دنبال پاسخ این پرسش هستیم که در فرایند شکل گیری توسعۀ سیاسی در عراق بعد از سرنگونی حزب بعث، چه موانع و چالش های تأثیرگذاری نقش دارند؟ پاسخ فرضیه این است که دو دسته عوامل داخلی و خارجی، عوامل اصلی عدم توسعۀ سیاسی عراق پسا صدام هستند. عوامل داخلی جنگ و نزاع داخلی بر سر قدرت و تقویت سیاست مبتنی بر هویت های قومی و فرقه ای، تنش بین اقلیم کردستان و دولت مرکزی و عوامل خارجی، ظهور و حضور سازمان های تروریستی همچون داعش، حضور نیروهای ائتلاف به رهبری آمریکا و مداخله در امور سیاسی کشور در دو دهۀ اخیر، فرایند توسعۀ سیاسی پس از فروپاشی حزب بعث را در عراق دچار چالش و گاهی متوقف کرده است. پژوهش حاضر به لحاظ روش، توصیفی تحلیلی است. در نتیجۀ حرکت در مسیر توسعۀ سیاسی مطلوب می تواند یک دگرگونی اساسی در باور سیاسی افراد و نهادهای این کشور باشد که پیش فرض های آن را تغییر در فرهنگ، اقتصاد و جامعه تشکیل می دهند. تغییرات در این حوزه ها، عاملی برای تغییر در حوزۀ سیاسی یا تحکیم آن است.     

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (pdf) مراجعه فرمایید.

توسعه همه جانبه (توسعه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی) دغدغه بسیاری از رهبران سیاسی جهان است با این حال در عمل عدم توازن بین سطوح مختلف توسعه نه تنها باعث ناکارآمدی رژیم حاکم شده بلکه زمینه های سقوط آنرا نیز فراهم می کند. از طرف دیگر وجود بحران های سیاسی پی در پی مانند بحران مشروعیت، بحران هویت، بحران مشارکت، بحران نفوذ و بحران توزیع یک رژیم را به ورطه نابودی می کشاند. رژیم پهلوی دوم نیز از این قاعده مستثنی نبوده به گونه ای که عدم توازن در سطوح مختلف توسعه (ناهمگونی توسعه) و وجود بحران های سیاسی، زمینه های پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط رژیم پهلوی را فراهم ساخت. بر این اساس، هدف اصلی پژوهش حاضر نقش توسعه نیافتگی سیاسی رژیم پهلوی دوم در زمینه سازی انقلاب اسلامی بر اساس نظریه های لوسین پای و ساموئل هانتینگتون می باشد. روش تحقیق در این مقاله توصیفی-تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات نیز کتابخانه ای و اینترنتی می باشد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد که توسعه نیافتگی سیاسی رژیم پهلوی در نتیجه انباشت بحران مشروعیت، بحران هویت، بحران مشارکت، بحران نفوذ و بحران توزیع و ناهمگونی توسعه باعث شد این رژیم نه تنها با موفقیت آن ها را حل نکرد بلکه این بحران ها تراکم پیدا کرد و ضمن ناکارآمد کردن رژیم، ظرفیت های نوسازی ایران را از بین برد و در نهایت باعث سقوط رژیم پهلوی و پیروزی انقلاب اسلامی گردید.

امروزه توسعه جزء ضرورت های نظام جهانی است تا جایی که نیل به پیشرفت و توسعه ازجمله دغدغۀ عمدۀ حکمران های کشورهاست. برای ورود به توسعه باید افکار و ساختارهای ذهنیِ مانع توسعه اصلاح شوند و بر این مبناست که توسعه در تعارض با ذهنیت قبیله ای است. پژوهش حاضر با هدف کاوش فرآیند قبیله گرایی سیاسی و توسعه نیافتگی در استان کهگیلویه و بویر احمد صورت گرفته و از این رو از نظریۀ زمینه ای استفاده شده است. در این پژوهش مصاحبه شوندگان دوازده نفر از نخبگان علمی و پژوهشگران این حوزه در استان هستند. داده ها به صورت مصاحبۀ عمیق نیمه ساختاریافته به دست آمد و تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. تحلیل داده ها با استفاده از کدگذاری باز، محوری و انتخابی انجام شد که نتیجۀ تحلیل آنها رسیدن به چهار مقولۀ محوری و یک هستۀ مرکزی است. مقوله های محوری عبارت است از: برجستگی ذهنیت قبیله گرایی، سیاست های ساختاری نامطلوب و بازتولید ذهنیت قبیله گرایی سیاسی، تضعیف مرزهای سیاسی و ظهور قبیله گرایی سیاسی، نقش متناقض گونۀ نخبگان سیاسی در فرایند توسعه. مقولۀ هسته عبارت است از: قبیله گرایی سیاسی، دافع و بازدارندۀ توسعه. یافته های پژوهش نشان داد بین قبیله گرایی سیاسی و توسعه یافتگی استان کهگیلویه و بویر احمد پارادوکس ها و کشمکش های متعدّدی وجود دارد و افزایش تمایل به قبیله گرایی سیاسی، موجب کاهش توسعه یافتگی در استان می شود؛ اما توسعه و افزایش آن در جامعه اثر های قبیله گرایی سیاسی را کمرنگ می کند و موجب از بین رفتن روحیۀ قبیله گرایی سیاسی می شود.

در باب توسعه نیافتگی و مشخصا توسعه نیافتگی سیاسی جامعه ایرانی دو رویکرد وجود دارد: رویکرد اول معطوف به عامل خارجی است که توسعه نیافتگی سیاسی را بر اساس نظریه استعمار و امپریالیسم و توهم توطئه و زیاده خواهی بیگانگان توضیح می دهد. رویکرد دوم معطوف به عامل داخلی است که ریشه توسعه نیافتگی سیاسی را در مشکلات داخلی، ناتوانی و بی کفایتی نظام سیاسی قلمداد می کند. نوشتار حاضر تلاش دارد که ضمن تبیین تحلیل روش گفتمان در مقدمه، نقش گفتمان توهم توطئه به عنوان وجهی از رویکرد نخست در توسعه نیافتگی سیاسی ایران معاصر را مورد بررسی و ارزیابی قرار دهد. فرضیه ای که مورد سنجش و آزمون قرار می گیرد آن است که گفتمان توهم توطئه با هدف قرار دادن فرهنگ سیاسی و تخریب آن، نظام سیاسی و اجتماعی ایران را از واقعیت های اصلی توسعه نیافتگی سیاسی دور می دارد.